πρωτ(ο)-

πρωτ(ο)-
και πρωθ- ΝΜΑ
α' συνθετικό πολλών λέξεων όλων τών περιόδων τής Ελληνικής, που ανάγεται στο επίθ. πρῶτος και δηλώνει: α) ότι κάτι γίνεται, συμβαίνει για πρώτη φορά (πρβλ. πρωτο-γεννώ, πρωτο-λέγω, πρωτο-φανής)
β) ότι κάποιος ενεργεί ή δέχεται μια ενέργεια πρώτος, δηλ. πριν από τους άλλους (πρβλ. πρωτο-βγαίνω, πρωτο-γενής, πρωτο-φυής)
γ) ότι κάτι ή κάποιος βρίσκεται πρώτος σε μια σειρά, στην αρχή της (πρβλ. πρωτ-απριλιά, πρωτο-μινωικός, πρωτο-χρονιά), κατέχει την πρώτη θέση, τη θέση τού αρχηγού, τού επικεφαλής (πρβλ. πρωθ-υπουργός, πρωτο-μάστορας, πρωτο-πόρος) και, επομένως, έχει ξεχωριστή αξία και σπουδαιότητα (πρβλ. πρωτ-εργάτης, πρωτο-παλλήκαρο, πρωτο-στάτης). Με αυτή την τελευταία σημ. το α' συνθετικό πρωτ(ο)- χρησιμοποιήθηκε σε ορισμένους τ. ως επιτατικό για να δηλώσει ότι κάποιος ξεχωρίζει, είναι καλύτερος από όλους τους όμοιούς του (πρβλ. πρωτο-κλέφτης, πρωτο-ψεύτης). Τέλος, το α' συνθετικό πρωτ(ο)- απαντά και σε αρκετούς επιστημονικούς όρους, οι οποίοι έχουν εισαχθεί στην Ελληνική ως αντιδάνειοι (πρβλ. πρωτ-ακτίνιο < proto-actinium, πρωτο-βράγχια < proto-branchia, πρωτο-γυνία < proto-gyny).Παραδείγματα λ. με α' συνθετικό πρωτ(ο)-: πρωθιερεύς, πρωθύστερος, πρωταγωνιστής, πρωταίτιος, πρωτόγαλα, πρωτόγαμος, πρωτογενής, πρωτογεννώ, πρωτόγονος, πρωτοκαθεδρία, πρωτόκλητος, πρωτόκολλο(ν), πρωτόλειο, πρωτομάρτυρας(-υς), πρωτομηνιά, πρωτόπλαστος, πρωτοπόρος, πρωτοπρεσβύτερος, πρωτοστάτης, πρωτότοκος, πρωτότυπος, πρωτοφανής, πρωτοφυής, πρωτοψάλτης
αρχ.
πρώθηβος, πρωταπογράφομαι, πρωτάρχης, πρωταύλης, πρωτέγγραφος, πρωτενιαυτός, πρωτέφηβος, πρωτόβαθμος, πρωτόβιος, πρωτογένειος, πρωτογεύστης, πρωτογλυφής, πρωτόγονος, πρωτοδημότης, πρωτόκοπος, πρωτοκτόνος, πρωτοπαγής, πρωτοϋφαντος
αρχ.-μσν.
πρωθύπνιον, πρωτάγγελος, πρώταθλος, πρώταρχος, πρωτοβόλος, πρωτοδιάκονος, πρωτόθνητος, πρωτοκτίστης, πρωτοραβδούχος
μσν.
πρωθαλιεύς, πρωταγωγός, πρωταπόστολος, πρωτεπίσκοπος, πρωτόβλαστος, πρωτογέωργος, πρωτοδρομία, πρωτοκήρυξ, πρωτοναύκληρος, πρωτοπολίτης, πρωτοστράτηγος
μσν.-νεοελλ. πρωταποστολάριος, πρωτασηκρήτης, πρωτέκδικος, πρωτεξάδελφος, πρωτεργάτης, πρωτόγραφος, πρωτόθετος, πρωτομάγειρος, πρωτονοτάριος, πρωτοσύγκελλος
νεοελλ.
πρωθυπουργός, πρωτάθλημα, πρωταθλητής, πρωτάκουστος, πρωτακτίνιο, πρωτανδρία, πρωτανωμαλία, πρωταπριλιά, πρωτοβάζω, πρωτοβάθμιος, πρωτοβασίδιο, πρωτοβγάζω, πρωτοβγαίνω, πρωτοβλέπω, πρωτοβουλία, πρωτοβράγχια, πρωτοβρόχι, πρωτόγερος, πρωτογεύομαι, πρωτογεωμετρικός, πρωτογλώσσα, πρωτογνωρίζω, πρωτογυνία, πρωτοδίκης, πρωτοετής, πρωτόζωα, πρωτοκλέφτης, πρωτομαγιά, πρωτομάστορας, πρωτομινωικός, πρωτοπαλλήκαρο, πρωτοφορώ, πρωτοχρονιά, πρωτοψεύτης.

Dictionary of Greek. 2013.

Игры ⚽ Нужна курсовая?

Look at other dictionaries:

  • πρῶτ' — πρῶτα , πρότερος before neut nom/voc/acc pl πρῶτε , πρότερος before masc voc sg πρῶται , πρότερος before fem nom/voc pl πρῶτα , πρῶτος before neut nom/voc/acc pl πρῶτε , πρῶτος before masc voc sg πρῶται , πρῶτος before fem nom/voc pl …   Greek morphological index (Ελληνική μορφολογικούς δείκτες)

  • πρωτολάτης — ο, Ν αυτός που προχωρεί πρώτος, που προηγείται από τους συμπορευομένους του. [ΕΤΥΜΟΛ. Αντί τού ορθού πρωτ ελάτης < πρωτ(ο) * + ελάτης / ηλάτης (< ἐλαύνω), πρβλ. προ λάτης] …   Dictionary of Greek

  • πρωτομαγιά — Η μόνη ελληνική λαϊκή γιορτή που δεν έχει θρησκευτικό χαρακτήρα. Είναι η πρώτη ημέρα του Μαΐου, που γιορτάζεται και από την παραμονή. Την Π. πωλούνται και στεφάνια από άνθη. Παλαιότερα, τα στεφάνια αυτά τα έπλεκαν με κλαδιά οπωροφόρων δέντρων,… …   Dictionary of Greek

  • ЕВХАРИСТИЯ. ЧАСТЬ II — Е. в православной Церкви II тысячелетия Е. в Византии в XI в. К XI в. визант. богослужение приобрело почти тот вид, какой оно сохраняло в правосл. Церкви все последующее тысячелетие; в его основе лежала древняя к польская традиция, значительно… …   Православная энциклопедия

  • Charles Sampson (footballer) — Charles Sampson Personal information Full name Charles Sampson Date of birth 24 November 1980 ( …   Wikipedia

  • SICYON — I. SICYON inter vetustos Sicyoniorum Reges XIX. vulgo ponitur, urbique nomen dedisse traditur, sed praeter Historiae fidem, uti mox videbimus. II. SICYON locus Africae, ubi Crathis fluv. in Oceanum exit, et electrum nascitur. Plin. l. 19. c. 8.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Πρωταγόρας — Όνομα ιστορικών προσώπων. 1. (Άβδηρα περ. 481 π.Χ. – περ. ;411). Έλληνας φιλόσοφος. Είναι, μαζί με τον Γοργία, ο διαπρεπέστερος εκπρόσωπος της ελληνικής σοφιστικής. Έζησε σε πολλές περιόδους στην Αθήνα, όπου απέκτησε πολύ στενές σχέσεις με όλες… …   Dictionary of Greek

  • Πρωτοκανονικά — τα, Ν εκκλ. (στη νεώτερη ερμηνευτική θεολογία) τα 22 ή, κατά άλλη αρίθμηση, τα 24 βιβλία τής Παλαιάς Διαθήκης τα οποία αποτελούν και τον λεγόμενο πρώτο κανόνα ή Εσδραίο κανόνα τής Παλαιάς Διαθήκης, τον οποίο αναγνωρίζουν μόνον οι Ιουδαίοι και οι… …   Dictionary of Greek

  • αμπέχω — ἀμπέχω και ἀμφέχω και ἀμπίσχω (Α) Ι. ενεργ. 1. περιβάλλω, περικλείω, σκεπάζω 2. προστατεύω «σμικρότητι ἤμπισχεν» (Πλάτ. Πρωτ.) 3. αγκαλιάζω 4. περιβάλλω κάποιον με ενδύματα, ντύνω μεσ. 1. περιβάλλομαι, ντύνομαι, φορώ 2. (το αρσενικό τής μετοχής… …   Dictionary of Greek

  • αν — (I) ἄν (Α) (επ. αιολ. και θεσσ. κε(ν), δωρ. και βοιωτ. κα) δυνητ. μόριο που χρησιμοποιείται με ρήματα, για να δηλώσει ότι κάτι υπάρχει ή συμβαίνει υπό ορισμένες περιστάσεις ή προϋποθέσεις παρουσιάζει ποικίλη χρήση και γι αυτό δεν είναι δυνατόν να …   Dictionary of Greek

Share the article and excerpts

Direct link
… Do a right-click on the link above
and select “Copy Link”